काठमाण्डौ । उद्योग व्यवसायमा अबदेखि बन्द–हडताल गर्न नपाउने कानुन पारित भएको छ । त्यस्तै उद्योगहरुले सक्षम काम गर्ने जनशक्ति नेपालमा हुदाहुदै बिदेशबाट ल्याउन नपाईने पनि ऐनमा ब्यबस्था गरिएको छ । सदनले बिहीबार पारित गरेको औद्योगिक व्यवसायसम्बन्धी ऐनमा यस्तो व्यवस्था छ । नयाँ व्यवस्थाअनुसार उद्योगको सञ्चालन तथा उत्पादनमा असर पर्ने गरी बन्द–हडताल जस्ता कामकारबाही गर्न पाइने छैन ।
२४ वर्षपछि आएको उक्त ऐनको औद्योगिक जनशक्ति र श्रमिकको अधिकारसम्बन्धी दफामा उक्त व्यवस्था गरिएको छ । यसअघि २०४९ मा ऐन आएको थियो । जुन मुलुकलाई उदारीकरणतर्फ प्रवेश गराउने प्रमुख कानुन थियो । त्यसयता बारम्बार प्रयास भए पनि संसद्बाट नयाँ ऐन आउन सकेको थिएन ।
नयाँ ऐनले औद्योगिक वातावरण फस्टाउन ठूलो सहयोग पुग्ने र औद्योगिक क्षेत्रको विकास तथा विस्तारमा सहयोग पुर्याउने अपेक्ष गरिएको छ । तर हडताल गर्न नपाइने व्यवस्था कार्यान्वयनमा भने निजी क्षेत्रले आशंका व्यक्त गरेको छ ।
ऐनको कार्यान्वयन भए नभएको कडाईका निरिक्षण हुनुपर्ने पनि उद्योगीहरु भनाई रहेका छ । यसैगरी ऐनले काम नगरेको समयमा ज्याला दिनु नपर्ने व्यवस्था पनि गरेको छ । उद्योगी व्यवसायीहरूले विगत लामो समयदेखि उठाउँदै आएको ‘नो वर्क नो पे’ (काम नगर्दाको अवधिमा ज्याला तिर्नु नपर्ने व्यवस्था) पनि समेटिएको छ । उक्त व्यवस्थामा भनिएको छ, ‘सुदृढ औद्योगिक सम्बन्धलाई उत्पादकत्व वृद्धिको प्रबल आधार मानी काम नगर्दाको पारिश्रमिक दिनुपर्ने छैन । यस सम्बन्धमा श्रम वा प्रचलित कानुनले निर्दिष्ट गरेबमोजिम हुनेछ भन्ने व्यवस्था गरिएको छ ।’ तर त्यससँगै श्रम ऐनलाई पनि आधार बनाइने उल्लेख छ । यसले श्रम ऐनको आवश्यकता पनि महसुुस गराएको छ ।
उद्योगको वर्गीकरणलाई व्यवहारमुखी बनाइनुका साथै लघुउद्यमलाई पनि उद्योगको वर्गीकरणमा समेटिएको छ भने पुँजीको सीमा पनि बढाइएको छ । महत्त्वपूर्ण पूर्वाधार संरचनासँग सम्बन्धित, दुर्गम स्थानमा सञ्चालित, बढी रोजगारी दिने, पेट्रोल ग्यास जस्ता उद्योगहरूलाई विशेष छुट तथा सुविधा दिने व्यवस्था ऐनमा छ । यस्तै, औद्योगिक क्षेत्रमा सञ्चालित उद्योगलाई स्थानीय तहमा लाग्ने करमा र जग्गाको अधिकतम हदबन्दीमा छुट दिने व्यवस्था छ । तर, छुट तथा सुविधाको दुरुपयोग गर्न नपाइने व्यवस्था पनि ऐनमा समेटिएको छ । औद्योगिक विकास, प्रवद्र्धन तथा संरक्षणका लागि विभिन्न ६ वटा कोषहरूको व्यवस्था गरिएको छ ।
नयाँ ऐनमा रुग्ण उद्योग पुनरउद्धार सम्बन्धमा पनि विशेष व्यवस्था गरिएको छ । बन्द भए पनि सञ्चालन हुने आधार भएका, रुग्ण हुनुपूर्व उक्त उद्योगले प्रदान गरेका रोजगारी अवस्था, आयात प्रतिस्थापन, निर्यात प्रवद्र्धन विदेशी मुद्रा आर्जनको योगदानलगायतका आधारमा रुग्ण घोषणा गर्न सकिनेछ । रुग्ण उद्योगलाई पनि तीन प्रकारमा वर्गीकरण गरिएको छ । त्यसका आधारमा रुग्ण उद्योगलाई महसुल, शुल्क, कर छुट दिन सकिने व्यवस्था ऐनमा छ । यस्तै, रुग्ण उद्योगको पहिचान र वर्गीकरण समेतका लागि विज्ञसहितको निकाय गठन गर्न सक्ने व्यवस्था ऐनमा छ ।
अब सबै प्रकारमा उद्योगहरूले पनि संस्थागत सामाजिक उत्तरदायित्व (सीएसआर) मा खर्च गर्नुपर्ने भएको छ । तीमध्ये पनि वार्षिक १५ करोड रूपैयाँभन्दा बढीको कारोबार गर्ने उद्योगहरूले मुनाफाको न्यूनतम १ प्रतिशत व्यावसायिक सामाजिक जिम्मेवारी अन्तर्गत खर्च गर्नुपर्नेछ । ‘राष्ट्रप्रतिको जिम्मेवारीलाई आत्मसात् गर्दै मझौला, ठूला वा वार्षिक १५ करोडभन्दा बढी कारोबार गर्ने घरेलु तथा साना उद्योगले वार्षिक मुनाफाको १ प्रतिशत सीएसआरमा खर्च गर्नुपर्ने प्रावधान राखिएको छ,’ पारित विधेयकमा उल्लेख छ ।
यस्तै, उद्योगमा विदेशी श्रमिकलाई काममा लगाउने व्यवस्थामा पनि कडाइ गरिएको छ । अब उद्योगीहरूले कुनै खास सीप र क्षमता आवश्यक पर्ने जनशक्ति नेपाली नागरिकबाट उपलब्ध नभएको अवस्थामा मात्र विदेशी जनशक्ति काममा लगाउनुपर्नेछ । ‘नेपाली नागरिकबाट उपलब्ध हुन नसक्ने बाहेकको जनशक्ति नेपाली नागरिकबाटै पूर्ति गर्नुपर्नेछ,’ ऐनमा भनिएको छ ।
ऐनमा उद्योग दर्तासम्बन्धी प्रक्रियालाई पनि केही सरल र प्रभावकारी बनाइएको छ । नयाँ ऐनमा लघु उद्यमलाई निस्शुल्क दर्ता हुने व्यवस्थाले पनि निरन्तरता पाएको छ । विद्युतीय हस्ताक्षर (डिजिटल सिग्नेचर) र विद्युतीय कारोबारलाई पनि मान्यता दिइएको छ ।
यस्तै, एकल विन्दु सेवाको व्यवस्था र तोकिएको समयमा उद्योग दर्ता नगरे मन्त्रालयमा उजुरी गर्न सकिने व्यवस्था पनि ऐनमा छ । कसुरको मात्राअनुसार ३० लाख रुपैयाँसम्म जरिवाना, दर्तारअनुमति खारेज र उद्योग बन्द सम्मको सजायको व्यवस्था ऐनमा छ । सजाय गर्नुपूर्व सफाइ पेस गर्ने मौका दिने र सजायमा चित्त नबुझेमा उच्च अदालतमा पुनरावेदन दिन सकिने व्यवस्था गरिएको छ ।
